Een gastblog

Zo nu en dan vragen wij de musea waar wij mee samen werken om een gastblog te schrijven. De mensen in het museum weten immers vaak de leukste verhalen over de stukken te vertellen. Vandaag hebben we een interessante blog van het Amsterdam Pipe Museum over de nieuwe collectie sigarenetiketten.

Exclusief drukwerk in kleur

Het drukwerk dat we hier tonen is zo aantrekkelijk dat het wereldwijd wordt verzameld. Om de mooie kleuren te bereiken wordt dan ook een speciale techniek gebruikt die tegenwoordig niet meer bestaat: de chromolithografie. Een moeilijk woord voor een drukmethode die we ook wel kleuren-steendruk noemen. Het resultaat, het drukwerk zelf, noemen we een kleurenlitho of internationaal kortweg chromo.

De techniek achter het sigarenetiket

Deze druktechniek is rond 1850 in Duitsland uitgevonden en werd ook in Nederland veel toegepast, speciaal door de drukkers van de verpakking van sigaren. De luxe sigaar kreeg de beste reclame door het verpakkingspapier in de sigarenkist zo mooi mogelijk te bedrukken. De exotische, vaak Spaanse of Cubaanse merknamen lijken op het eerste gezicht niets met tabak te maken te hebben en dat was ook de bedoeling.

Voor een litho wordt een speciale steen als drukplaat gebruikt, vandaar ook de Nederlandse naam steendruk. Op een plaat kalksteen uit Beieren van zeker 5 centimeter dikte, wordt met waskrijt de tekening gemaakt. De plaat wordt daarna met Arabische gom gefixeerd, waardoor de niet-getekende delen ontvankelijker worden voor water. Doordat vet en water elkaar afstoten, zal daarna de inkt wel hechten aan de tekening, maar niet aan de omgeving. Voor elke kleur wordt een aparte steen getekend, die daarna exact op elkaar vallen door paskruizen te plaatsen buiten de tekening, die later afgesneden worden. Voor de mooiste prenten zijn wel 20 drukgangen in evenzovele kleuren nodig!

Het resultaat is een afbeelding die haarscherp is afgedrukt, in prachtige heldere kleuren. De mooiste voorstellingen worden daarna deels met bladgoud bedrukt. Ten slotte wordt het papier als laatste handeling gepreegd. Dit is een bijzondere techniek waarbij het papier vochtig in een mal geperst wordt, waardoor het in reliëf blijft staan. Met name de vergulde delen lenen zich uitstekend voor een preeg. Kijk eens hoe prachtig de gouden medailles van Wereldtentoonstellingen doorkomen waaraan de fabrikant had deelgenomen.

Sigarenetiketten: waar verzamelgoed

Sinds 1950 wordt de lithografie niet meer toegepast. Daardoor zijn de chromo’s tegenwoordig zeldzaam en zeer verzamelwaardig. In de VS is een hele community die zich hierop toelegt. Je kunt een enkel exemplaar inlijsten, maar nog mooier is het om een aantal te combineren binnen één lijst. De kleur, het reliëf, de scherpte in combinatie met de wat exotische uitstraling maakt dat het een blikvanger in de kamer is en blijft. De chromo leent zich ook heel goed om simpel schrift of map op te fleuren. Als je creatief bent kan je ze uitknippen en met de onderdelen je eigen collage maken. Dat was vroeger ook gewoonte.

Het Amsterdam Pipe Museum dat deze chromo’s aanbiedt heeft een hele serie overgenomen van het koffie, thee en tabaksmuseum van Douwe Egberts in Utrecht, opgeheven in 2003. Door een fors aantal dubbelen kunnen ze nu te koop worden aangeboden. De serie is aangevuld met wat verpakkingen van andere tabakssoorten, zoals antiek puntzakken voor de kerftabak. Gekerfde tabak is de vakterm voor gesneden tabak, bedoeld voor de pijp, maar als het wat fijner gekerfd is, ook voor het zelf rollen van sigaretten. Deze eenvoudige zakken met drukwerk in slechts één kleur zijn zo mogelijk nog zeldzamer dan de chromo’s omdat niemand er ooit aan dacht om deze verpakkingen te bewaren.

Sigarenetiketten en sigarettenverpakkingen

Wil je de ontwikkeling door de tijd zien, kijk dan ook naar de tijdgebonden drukwerkjes waarvan de  sigarettenpakjes werden gevouwen. Merken als Belinda, met een moderne jonge dame met sigaret, zijn zo typerend voor de jaren ’60. Laat ze aan je oma zien en de verhalen komen vanzelf! Of wat dacht je van de kartonnen omhulsels waar je een pakje sigaretten in kan stoppen, omdat je de waarschuwingen voor de gevaren van tabak niet wilt zien. Dit komt in de mode in de jaren ’90 wanneer de overheid de sigaret wil terugdringen. Kortom, de verzameling drukwerk die we nu aanbieden heeft voor elk wat wils. Samen geven deze drukwerkjes een mooi zicht op een verdwenen mode die de moeite van het verzamelen waard is.