De pracht van de middeleeuwen

Vandaag plaatsen we een bijzondere collectie lithografieën van het Fries Museum online. We halen hiermee een thema aan dat je niet vaak voorbij ziet komen bij de MuseumDepotShop: de middeleeuwen.

Als er iets tot de verbeelding spreekt dan is het wel deze bijna 1000 jaar durende periode tussen de oudheid en de vroegmoderne tijd in. De middeleeuwen brachten ons illustere personen als Karel de Grote, Jeanne d’Arc, Philips de Goede, Jan van Eyck. Het is de tijd van romantische ridderidealen, grandioze banketten en de opleving van de gotische bouwstijl – voor velen van ons het meest typerende kenmerk van de middeleeuwen.

In Nederland is de laatste jaren interesse gegroeid in de Bourgondische hertogen en daarmee de kunst en cultuur van de late middeleeuwen. Bart van Loo’s meeslepende relaas in De Bourgondiërs heeft daar zeker zijn steentje aan bijgedragen. We verbazen ons over de pracht en praal van het Bourgondische hof en verwonderen ons over de rijkdom die getoond wordt in de schilderijen van grote meesters als Jan van Eyck en Rogier van der Weyden.

Neem als voorbeeld Jan van Eyck’s Madonna met kanunnik Joris van der Paele. Zie wat een rijkdom hier getoond wordt: prachtige kleden, mantels doorweven met gouddraad en stoffen met de mooiste bloemenpatronen. Is het niet bijzonder dat men in die tijd – omstreeks 1436 – al die mooie stoffen met de hand kon maken? Zo dacht ook de kunsthistoricus Franz Bock erover.

Franz Bock?

Franz Bock (1823-1899) – of eigenlijk Franz Johann Joseph Bock, zoals zijn volledige naam luidde – was een Duits priester, kanunnik, kunstverzamelaar en kunsthistoricus. Bock had een passie voor middeleeuwse textielkunst. Hij verzamelde met name religieuze textielfragmenten en deed er alles aan om deze kunstvorm te behouden. Zo richtte hij in 1852 een atelier op waar men zijdestoffen naar middeleeuws voorbeeld weefde. Daarnaast bestudeerde Bock veel middeleeuwse kerkelijke stoffen tijdens reizen door Europa.

De resultaten van zijn studies maakte Franz Bock bekend via verschillende publicaties. In 1859 verscheen er van zijn hand het standaardwerk Geschichte der liturgischen Gewänder des Mittelalters, een driedelig werk over historische paramenten (misgewaden en andere liturgische objecten van textiel) dat het eerste wetenschappelijke werk over dit onderwerp zou zijn. Maar wat Bock met name voor ogen had was dat iedereen kon genieten van de pracht van middeleeuwse textielontwerpen. Daartoe kwam hij met een publicatie van lithografieën, getiteld Die Musterzeichner des Mittelalters.

Die Musterzeichner 

De volledige titel luidt: Die Musterzeichner des Mittelalters. Anleitende Studienblätter für Gewerbe- und Werbeschulen, für Ornamentzeichner, Paramenten-, Teppich- und Tapetenfabriken, nach alten Originalstoffen eigner Sammlung. Deze publicatie bestond uit verschillende delen, uitgegeven tussen 1858 en 1861. Het was een verzameling van lithografieën die elk patronen van middeleeuwse stoffen toonden. Van elke weergegeven stof bevond het originele exemplaar zich in de privécollectie van Franz Bock.

In de jaren 1860 kon men niet zo gemakkelijk bij Bock op bezoek gaan om zijn collectie te bestuderen. Het publiceren van afbeeldingen van zijn stoffen was de ideale manier om zijn collectie een bredere bekendheid te geven en mensen te inspireren met de pracht van de middeleeuwen. Zo stelde Bock zelf voor dat zijn lithografieën konden dienen als voorbeeld voor nieuwe ontwerpen van ornamenten, tapijten of behang.

De lithografieën zijn prachtig vervaardigd met heldere en volle kleuren. Veel zijn zelfs gedecoreerd met gouden accenten. De repeterende patronen zijn tot in de puntjes uitgewerkt en bevatten voorstellingen van fabeldieren, mensen en bloemen. Deze prachtige verzameling laat ons zien dat de rijkdom aan stoffen zoals die te zien was in de Madonna met kanunnik Joris van der Paele niet alleen uit de koker van Jan van Eyck kwam, maar daadwerkelijk bestond.

De stoffen uit de collectie van Franz Bock zijn na zijn overlijden verspreid geraakt over verschillende musea, samen met tal van andere middeleeuwse objecten die hij verzamelde. Delen van zijn verzameling zijn nu te vinden in het Victoria and Albert Museum, het Musée national du Moyen Age, het Kunstgewerbemuseum en het Suermondt-Ludwig-Museum.

Benieuwd naar al de lithografieën die wij vandaag aan de collectie hebben toegevoegd? Je kan ze allemaal hier bekijken.