De terugkeer van het trekpaard

Paarden gaan al eeuwen mee in de landbouw. In de twintigste eeuw zijn echter de paarden veelal ingeruild voor de tractor. Maar wist je dat er een nieuwe trend op gang is, waarbij het paard terug op het land wordt gebracht? Veel jonge boeren zijn op zoek naar een klimaatvriendelijke manier om hun land te bewerken en kiezen voor agro-ecologische landbouw. De tractor wordt weer ingewisseld voor het trekpaard!

Een beetje naïef vraag je je af? Dit hoeft niet het geval te zijn. Het werk gaat misschien langzamer met een paard, maar je gaat wel efficiënter met je energie om. Bovendien is een paard een stuk minder schadelijk voor je bodem. De terugkeer van het trekpaard is natuurlijk maar een klein aspect van de duurzame manier van voedsel produceren. En het brengt ook nogal wat werk met zich mee. Er zal geïnvesteerd moeten worden in ‘ouderwetse’ werktuigen en machines, want de ploeg die achter de trekker hangt kan zo’n arm beest natuurlijk niet trekken. Desondanks is het een mooi streven. Vandaag brengen we dan ook een ode aan het trekpaard met deze blog vol vintage paardenwerktuigen!

In het gareel

Een basisstuk in de uitrusting voor een trekpaard is natuurlijk een gareel. Dit is een type juk waarmee een lastdier een wagen of werktuig voort kan trekken. Eenvoudige exemplaren zijn geheel uit leer vervaardigd. Voor het zwaardere werk werd een gareel verstevigd met een houten frame, in dat geval wordt het ook wel een haam genoemd.

Zo’n haam was ideaal voor het werk op het land. Dit half houten, half lederen halsjuk bestaat namelijk uit twee delen en is gevormd naar het dier. Door de vorm wordt de last om de nek en schouders van het paard verdeeld bij het trekken van een wagen of ploeg. Het haam stelt het paard zo in staat om zijn volledige kracht te gebruiken.

Al vanaf de middeleeuwen is het haam in gebruik in de Europese agricultuur. De Scandinaviërs behoorden tot de eersten die gebruik maakten van een haam die de luchtweg van het paard niet belemmerde. Voorheen werd namelijk vaak een type juk of band gebruikt dat bij het trekken de ademhaling van het dier af kon snijden. Nu dit niet meer het geval was kon men ossen vervangen door paarden, die twee keer zo snel werkten! Samen met andere ontwikkelingen in het landbouwsysteem heeft het haam ervoor gezorgd dat de efficiëntie van de Europese boer in het produceren van voedsel toenam.

Paarden werden op het boerenland niet alleen gebruikt om ploegen te trekken. Ook paard en wagen werden veelvuldig ingezet om zowel goederen als mensen te vervoeren. Om een paard aan een wagen te verbinden is een speciaal ‘mentuig’ nodig. Een belangrijk onderdeel van zo’n mentuig is het schoftje. Dit is lijkt erg op een gareel, maar daar waar een gareel op de schouders rust, gaat een schoftje om de schoft van het paard. Schoftje en gareel worden in sommige uitrustingen ook wel gecombineerd.

Hoewel we tegenwoordig mennen voornamelijk associëren met de mensport, wordt er in biologische boeren bedrijven met veel belangstelling weer naar het ouderwetse mennen gekeken.

Moerasschoenen

Nog zo’n vernuftige uitvinding is de moerasschoen. Zowel voor paard als mens bestaat deze ‘overschoen’, die het lopen over een drassige grond vergemakkelijkt.

Nederland is rijk aan veengrond. Deze vochtige, sponsachtige grondsoort maakt het bij nat weer voor een mens al erg moeilijk om te doorkruisen, laat staan een paard. Hiervoor werd de moerasschoen bedacht, wat eigenlijk veel weg heeft van een sneeuwschoen.

De moerasschoen bleek al snel ook een handig hulpmiddel in de landbouw. Wanneer het regende, en de akkers veranderde grote modderige velden, werd er bij het trekpaard deze speciale hoefschoenen aangetrokken. Zo zakte het dier niet weg bij het werk op het land!

Trenzen

In onze collectie hebben we ook enkele trenzen. Een trens is een simpel bit, dit is een onderdeel van het paardentuig waarmee druk kan worden uitgeoefend op de mond van het paard. Hiermee kan je het paard aansporen in de gewenste richting af te buigen, of om zijn snelheid te verminderen.

Een trens bestaat uit een mondstuk waar aan beide zijdes ringen zijn aangebracht. Trenzen zijn er in allerlei soorten en maten, zo heb je bijvoorbeeld de D-trens, de bustrens, de kneveltrens; allemaal met een specifieke functie. Het eerste exemplaar dat wij hier zien is een ongebroken trens. Dit betekent dat er geen scharnierpunten in het mondstuk zitten. Doordat het ongebroken is worden de tong en lagen niet bij elkaar geknepen, zo kan het bit niet in het gehemelte van het paard prikken. Het nadeel van zo’n trens is dat het sturen wat lastiger gaat dan bij een gebroken trens.

De verzameling trenzen hieronder bevat vier gebroken trenzen, zogeheten watertrenzen. Een watertrens heeft ronde bitringen die door het mondstuk lopen. Deze ringen kunnen vrij draaien, wat als effect heeft dat het mondstuk relatief gezien vrij los in de mond van het paard ligt.

De trenzen in deze set dateren uit verschillende periodes, de set bevat zelfs enkele exemplaren van rond 1900! We snappen dat je deze trenzen niet meer bij je paard wilt gebruiken, desalniettemin is het een mooi decoratief setje voor de paardenliefhebber.

Roskam

Als laatste hebben we nog een setje roskammen. Je paard moet natuurlijk ook goed verzorgd worden! Er bestaan zeer veel verschillende soorten poetskammen voor paarden, een daarvan is de roskam. En zelfs van dit type kam bestaan er verschillende soorten. Tegenwoordig wordt veelal een rosborstel van rubber of plastic gebruikt, maar vroeger werden ook wel metalen exemplaren aangewend.

Een roskam gebruik je om vuil en loszittende haren uit de vacht van het paard te verwijderen. Het is de ideale kam wanneer je paard zijn wintervacht aan het verliezen is. In de shop hebben we een setje metalen kammen met vier dubbele rijen met ijzeren tandjes. Deze vorm roskam bestaat nog steeds, maar wordt vandaag de dag voornamelijk gebruikt om andere borstels mee schoon te maken. Met de ijzeren tandjes haal je gemakkelijk haren, stof en vuil uit de borstelharen.

Het land op

Met deze blog hebben we weer eens een niche van onze collectie uitgelicht. Vind jij landbouw gerelateerde parafernalia wel interessant? Bekijk dan ook de uitgelichte pareltjes in de shop, hier hebben we allerlei werktuigen en gereedschappen voor je verzameld. Wie weet zit er wel een interessant item tussen dat nog prima te gebruiken is in je (moes)tuin!